Afgelopen maandag verzamelden wij ons in Haarlem voor een bijzondere gelegenheid – de presentatie van het boek gewijd aan mijn overgrootvader, Harry Habraken. In de tweede wereld oorlog is hij verraden en in april 1945, een kleine maand voor de bevrijding werd hij gefusilleerd als vergelding voor iets waar hij niets mee te maken had. Voordat de boekpresentatie begon werd, met dank aan Stadsherstel Amsterdam, eerst het glas-in-loodraam onthuld met daarop de afbeelding van mijn overgrootvader. Met de terugkeer van dit raam heeft zijn gezicht weer een plek gekregen in de stad.
Hij was een bescheiden man, ver van het stereotype beeld van een stoere verzetsstrijder. Maar toen het eropaan kwam, maakte hij een dappere keuze. Want hij wist dat hij zijn leven en dat van zijn gezin op het spel zette. Als directeur van de drukkerij van het Sint Jacobs Godshuis drukte hij illegaal materiaal voor het verzet. In dit boek beschrijft Jan de Roos zijn leven en zijn bijdrage aan het Haarlemse verzet. Ook wordt duidelijk hoe hij werd verraden. Het verhaal van mijn overgroot opa is voor mij niet alleen een verhaal van heldendom en tragedie, maar ook een illustratie van de duistere kant van de menselijke natuur. Hij werd verraden door een broekie, iemand die notabene ooit zelf in het verzet had gezeten, maar die door zijn eigen duistere neigingen gedreven werd tot verraad. Dit verraad kostte mijn overgrootvader zijn leven, maar zijn zwijgen heeft anderen gered.
Ik kende het verhaal, maar wat ik nog niet wist is dat de verrader ook bekend was. We hebben allemaal weleens verraad meegemaakt, dat gaat je niet in de koude kleren zitten en laat zijn sporen na. Verraad raakt diep in je ziel. Ik heb zelf de laatste jaren meegemaakt hoe het is om in de steek gelaten te worden op een moment dat ik het heel moeilijk had. Het is een pijnlijke ervaring die boosheid en machteloosheid veroorzaakt. Het blijft lastig om daar mee om te gaan. Meau zingt hier prachtig over.
Zijn verrader blijkt een psychopaat te zijn met een ziekelijke neiging tot moorden zo schrijft Jan de Roos. In de familie werd er veel over de gebeurtenis gesproken, absoluut niet over gezwegen. Echter over de verrader werd bewust niet gesproken. Ik weet niet waarom maar ergens ben ik er misschien nu wel blij om. Ik heb onbezorgd kunnen opgroeien met een positief mensbeeld en vertrouwen in anderen. Helaas is dit vertrouwen ook op de proef gesteld in mijn leven, maar als ik dit had geweten had ik me misschien altijd onveilig gevoeld en achterdochtig.
Vroeger geloofde ik dat iedereen altijd het goede wilde. Maar dat blijkt een naïef uitgangspunt te zijn. Ik kon het gedrag van anderen vaak rechtvaardigen; misschien bedoelden ze het niet zo of was het vanwege een trauma. Ik heb ook door eigen ervaringen geleerd dat sommige mensen echt niet het beste met je voor hebben. Ze liegen en manipuleren, terwijl ze zichzelf voordoen als onschuldig. Ik ben me er nu van bewust dat niet iedereen van goede wil is. Ook al geloof ik nog steeds dat dit in de aard van ons als mensen besloten ligt. Dit besef me geholpen om het verleden achter me te laten en een zware mentale last die ik jarenlang met me heb meegedragen los te laten.
Toch blijf ik geloven dat de meeste mensen deugen. Als liefdevolle leider, zoals ik mezelf beschouw, is het van cruciaal belang om te begrijpen wat liefdeloosheid is. Om te erkennen dat het kwaad bestaat, dat er mensen zijn die bewust anderen schaden voor hun eigen gewin. Hoewel ik liever mijn ogen sluit voor deze harde realiteit, begrijp ik dat dit nodig is om echt leiderschap te tonen waarin we ons laten leiden door wijsheid. Het gaat niet om het idee dat we allemaal een duistere kant hebben die we moeten accepteren, maar eerder over de bewuste keuze die mensen maken om goed of kwaad te handelen.
In ons leven worden we soms geconfronteerd met pijnlijke ervaringen van verraad, woede en machteloosheid. Op die momenten staan we voor een keuze: blijven we vasthouden aan onze wrok en onze muren optrekken om ons te beschermen of kiezen we voor vergeving en laten we ons hart weer openen voor de wereld? Wanneer we verraden zijn kunnen gevoelens van boosheid en onmacht ons vaak overweldigen. Maar te midden van deze storm van emoties kunnen we er na een periode van rouw uiteindelijk ook voor kiezen om te vergeven, om stevig in onszelf te staan, geen muren op te trekken, maar ons hart open te houden voor het leven zelf. Vergeving doe je voor jezelf en is geen gemakkelijke weg. Het is een proces en vraagt tijd. Het is geen beslissing die we nemen met ons hoofd, maar een innerlijke verschuiving, een innerlijk besluit dat voortkomt uit het diepste deel van ons wezen. Het brengt een golf van energie met zich mee, een herstelde verbondenheid met ons ware zelf. Dan word je weer zwanger van het leven. Het is een transformatie die plaatsvindt in ons lichaam en onze geest, waardoor het licht weer kan schijnen in ons hart en hoofd. Door deze innerlijke verandering worden we verankerd in onszelf, kunnen we het leven weer omarmen en de levensstroom weer voelen en toelaten op die plekken in ons lijf waar het vast zat. Het loslaten dat volgt, is geen actieve daad, maar iets wat voor ons gebeurt. Het is een bevrijding, een overgave aan de stroom van het leven. En terwijl we ons openstellen voor het leven kunnen we ook weer de fijne herinneringen toelaten.
Mijn oom Frank Habraken besloot de middag met de volgende woorden:
“Het verhaal van mijn opa is slechts één van de vele verhalen. Vandaag kwamen enkele andere verhalen ook kort naar voren. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven ongeveer 78 miljoen mensen, 78 miljoen!! (Bekijk hier de kosten van WO II in cijfers)
Wanneer ik naar de wereld van vandaag kijk, zie ik grote schaduwen van een eeuw geleden. Een gewelddadige dictator in het oosten, een opkomende grootmacht in Azië, één op de vier Nederlanders die stemmen op een partij die medelanders uitsluit, en de terugkeer van openlijke Jodenhaat. Het is daarom dat ik wil afsluiten met 2 regels uit van Randwijks tekst:”
In deze gewesten zijn vrede en vrijheid groot geworden. Zij zijn de vruchten van geestelijke zuiverheid, eerlijk denken, naastenliefde en geloof. Bedenk, dat hetgeen gisteren bedreigd werd, heden en morgen opnieuw in gevaar kan verkeren. Bescherm het en wees waakzaam.
Uit: Bericht aan den levenden, van schrijver H.M. van Randwijk